Ołtarz Królewski w katedrze wileńskiej - prawdopodobne miejsce ślubu Barbary i Zygmunta.
Duch Barbary Radziwiłłówny.
Barbara Radziwiłłówna (ur.
6 grudnia
1520
lub
1523
w
Wilnie
, zm.
8 maja
1551
w
Krakowie
), druga żona
Zygmunta Augusta
,
królowa polska
,
wielka księżna litewska
.
Życie
Barbara Radziwiłłówna była córką
kasztelana
wileńskiego i
hetmana wielkiego litewskiego
Jerzego Radziwiłła
i
Barbary z Kolów
, siostrą hetmana
Mikołaja Radziwiłła
, zwanego Rudym. Poprzez swoją matkę Barbarę była w prostej linii potomkinią trzeciej żony Władysława Jagiełły
Elżbiety z Pilczy
, której proces obierania na królową Polski również toczył się w atmosferze skandalu.
O jej urodzie krążyły legendy, jej piękno podkreślali nawet ci, którzy byli jej wrogami. Według opisu "była słusznego wzrostu, smukła, jej szczupła talia kontrastowała z szerokimi biodrami", zachwyt wzbudzało piękne oblicze - "twarz miała owalną, ciemne, wielkie oczy, jasną cerę", była blondynką, odpowiadała renesansowym wyobrażeniom piękna. Lubowała się w drogich sukniach, kosztownościach, ozdobach. Nade wszystko upodobała sobie kolor czerwony. W tym kolorze sprawiała sobie nie tylko suknie i birety, lecz takze poduszki, nawet powóz kazała wyłożyć szkarłatnymi materiami. Zgodnie z modą przyozdabiała się biżuterią. Lubowała się w pierścieniach, których nosiła zawsze kilka. Ulubioną jej ozdobę stanowiły jednak perły, których miała ogromną kolekcję (po jej śmierci ową kolekcję przez podstawionych ludzi wykupiła królowa angielska).
18 maja
1537
r. poślubiła w
Gieranojach
starszego od siebie o lat ok. 15
Stanisława Gasztołda
,
wojewodę nowogródzkiego
, a potem
trockiego
, po czterech latach małżeństwa owdowiała. Na Stanisławie wygasł ród Gasztołdów. W myśl zasad starego prawa litewskiego po wygaśnięciu w linii męskiej rodu, jego dobra przypadały wielkiemu księciu. Opiekun Barbary, jej brat, Mikołaj Rudy, zwrócił się o pomoc do królowej Bony (chodziło o możliwość korzystania chociaż z części dóbr ziemskich). W październiku 1543 r. nastąpiło wydarzenie, które zmieniło całe życie Barbary. Do Gieranojów przyjechał król
Zygmunt August
. Oficjalnym celem wizyty było załatwienie spraw spadkowych po Gasztołdach. Wówczas prawdopodobnie nastąpiło pierwsze zbliżenie pomiędzy późniejszymi małżonkami. Pobyt króla został wtedy przedłużony, oficjalnie z powodu szerzącej się zarazy. Romans był kontynuowany w Wilnie, w tym czasie Zygmunt August był jeszcze małżonkiem Elżbiety Austriaczki. Dopiero gdy król został wdowcem, zawarł potajemny ślub z Barbarą w
1547
roku. Małżeństwo wywołało burzę wśród szlachty i spotkało się ze sprzeciwem
Zygmunta Starego
i
Bony
. Na sejmie piotrkowskim
1548
,
senatorowie
pod wodzą
prymasa
Mikołaja Dzierzgowskiego
,
Piotra Kmity
,
Jana Tęczyńskiego
,
Andrzeja Górki
i
Izba Poselska
z
Piotrem Boratyńskim
i Stanisławem Podlodowskim na czele, żądała unieważnienia małżeństwa. Król odparł wszystkie ataki, stanowczością i energią zmusił wszystkich po kolei oponentów do uległości, doprowadził do koronacji Barbary.
Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski
7 grudnia
1550
r. Jej małżeństwo podniosło znaczenie rodu Radziwiłłów i innych rodów litewskich, co spotkało się z oporem szlachty i magnaterii polskiej. Po przedwczesnej, spowodowanej najprawdopodobniej
rakiem szyjki macicy
[1] (nie ma żadnych dowodów, że śmierć Barbary nastąpiła na skutek otrucia zleconego przez królową Bonę) śmierci, pochowana została 24 czerwca 1551 w
katedrze wileńskiej
.
Utwory dramatyczne opowiadające o losach Barbary Radziwiłłówny
Grób królowej Barbary w katedrze wileńskiej.
Jej losy stały się tematem wielu utworów dramatycznych (
Alojzego Felińskiego
Barbara Radziwiłówna. Tragedia w pięciu aktach,
Wężyka
,
Odyńca
,
Wyspiańskiego
,
Rydla
) i dzieł filmowych (serial TVP
Królowa Bona
oraz adaptacje kinowe z 1936 i 1982 roku). Historycy (
Karol Szajnocha
,
Julian Bartoszewicz
), przedstawiając Barbarę Radziwiłłównę na podstawie dokumentów, obniżają wyidealizowany przez legendę i poezję jej charakter i podkreślają cechy ujemne: dumę, ambicję, kapryśność czy rozwiązłość seksualną (mówiono o jej 38 kochankach). Ważną pozycją jest monografia Zbigniewa Kuchowicza "Barbara Radziwiłówna", w której autor stara się bronić swoją bohaterkę.
Ostatnio na temat Barbary Radziwiłówny ukazały się: publikacja historyczna Jerzego Besali "Barbara Radzwiłówna i Zygmunt August" oraz powieść (romans historyczny) Renaty Czarneckiej "Królowa w kolorze karminu"
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ ... Bracia królowej zastanawiali się, czy nie należy powiedzieć lekarzom o z dawna trapiącej ją "chorobie francuskiej", czyli o
kile
Paweł Jasienica
: Ostatnia z rodu;
1988
; s. 81-82. (nie jest to po pierwsze źródło historyczne ani po drugie rozsądne - kiła nie powoduje raka szyjki macicy)